Christendemocratie
De katholieke kerk had in de loop van de 19de eeuw weinig aandacht gehad voor de groeiende sociale ongelijkheid. Ze had zich vooral beziggehouden met de bestrijding van het liberalisme. Vanaf het einde van de 19de eeuw kwam hier echter verandering in. De katholieke kerk ging zich in toenemende mate het lot van de arbeiders aantrekken.
Inzichtsopdracht 1: Waarom had de katholieke kerk zich voornamelijk beziggehouden met de bestrijding van het liberalisme?
1. Aandacht voor de arbeidersproblematiek:
De aandacht voor de arbeidersproblematiek groeide gelijk met de opmars van het socialisme. Dat doet vermoeden dat de antireligieuze opvattingen van het socialisme als een groter probleem werden gezien dan de situatie waarin de arbeiders verkeerden. Socialisten waren immers gekant tegen het geloof. Marx meende bijvoorbeeld dat geloof 'opium voor het volk' was.
De katholieken waren er zeker op uit om de opmars van die antireligieuze strekkingen af te remmen, maar het zou overdreven zijn te stellen dat hun sociale bekommernis helemaal onoprecht was.
De aandacht voor de arbeidersproblematiek groeide gelijk met de opmars van het socialisme. Dat doet vermoeden dat de antireligieuze opvattingen van het socialisme als een groter probleem werden gezien dan de situatie waarin de arbeiders verkeerden. Socialisten waren immers gekant tegen het geloof. Marx meende bijvoorbeeld dat geloof 'opium voor het volk' was.
De katholieken waren er zeker op uit om de opmars van die antireligieuze strekkingen af te remmen, maar het zou overdreven zijn te stellen dat hun sociale bekommernis helemaal onoprecht was.
2. Het Corporatisme:
Aanvankelijk richtten de katholieken zich tot liefdadigheid om de arbeidersproblemen te bestrijden. Paus Leo XIII, die in 1878 tot paus werd gekozen, stimuleerde de katholieken en de katholieke partijen echter om te zoeken naar structurele oplossingen. De katholieke liefdadigheid volstond niet langer voor de arbeidersproblematiek.
Sociaalvoelende katholieken vonden hun heil in het corporatisme, een samenwerkingsvorm op basis van samenwerkende belangengroepen. Corporatisme veronderstelde een samenwerking tussen arbeid en kapitaal. Het was dus antiliberaal omdat het niet individualistisch was, en antisocialistisch omdat het een ruimere solidariteit nastreefde dan alleen binnen één klasse.
Zoekopdracht 1: Welke houding nam Pius IX, de paus die Leo XIII voorafging, ten opzichte van de arbeidersproblematiek.
Aanvankelijk richtten de katholieken zich tot liefdadigheid om de arbeidersproblemen te bestrijden. Paus Leo XIII, die in 1878 tot paus werd gekozen, stimuleerde de katholieken en de katholieke partijen echter om te zoeken naar structurele oplossingen. De katholieke liefdadigheid volstond niet langer voor de arbeidersproblematiek.
Sociaalvoelende katholieken vonden hun heil in het corporatisme, een samenwerkingsvorm op basis van samenwerkende belangengroepen. Corporatisme veronderstelde een samenwerking tussen arbeid en kapitaal. Het was dus antiliberaal omdat het niet individualistisch was, en antisocialistisch omdat het een ruimere solidariteit nastreefde dan alleen binnen één klasse.
Zoekopdracht 1: Welke houding nam Pius IX, de paus die Leo XIII voorafging, ten opzichte van de arbeidersproblematiek.
3. Rerum Novarum:
Over hoe het corporatisme in de praktijk gebracht moest worden liepen de meningen uiteen. Net zoals bij de socialisten had de onenigheid voornamelijk te maken met het al dan niet nastreven van politieke macht. Was het beter alleen katholieke corporatistische verenigingen op te richten, of was er behoefte aan een christendemocratische politieke stroming en partij?
In 1891 keurde Leo XIII in de encycliek Rerum Novarum de plannen voor de katholieke sociale actie goed en sprak hij zich tegelijkertijd uit voor parlementaire actie.
TEKSTFRAGMENT Rerum Novarum: de basisprincipes
1. Klassenverzoening: De voornaamste dwaling in de sociale kwestie is het voor te stellen alsof de twee klassen geboren vijanden van elkaar zijn, als zou de natuur de rijken en de armen gewapend hebben voor een hardnekkig tweegevecht ... Zij hebben elkaar dringend nodig: het kapitaal kan niet bestaan zonder de arbeid, noch de arbeid zonder het kapitaal.
2. De uitwassen van het kapitalisme: Tijdens de voorbije eeuw werden de corporaties afgeschaft, zonder dat er in hun plaats andere vormen van beveiliging kwamen, ... zodat de arbeiders in weerloze afzondering aan de onsociale geest van de bezittende en aan de druk van een onbekommerde concurrentie overgeleverd waren. ... Uiteindelijk zijn het productieproces en bijna de hele handelsactiviteit in handen van weinige mensen terecht gekomen, ... die een grote massa bezitlozen in een bijna slaafse afhankelijkheid houdt... Voor alles wenst de kerk gezamenlijk overleg en de inspanning van alle bevolkingslagen, zodat de noden van de arbeiders zo goed mogelijk verholpen worden. Uiteindelijk is de kerk van mening dat tot dit doel het ingrijpen van de wetgeving en van de staatsmacht, vanzelfsprekend binnen bepaalde grenzen, beslist nodig is.
Over hoe het corporatisme in de praktijk gebracht moest worden liepen de meningen uiteen. Net zoals bij de socialisten had de onenigheid voornamelijk te maken met het al dan niet nastreven van politieke macht. Was het beter alleen katholieke corporatistische verenigingen op te richten, of was er behoefte aan een christendemocratische politieke stroming en partij?
In 1891 keurde Leo XIII in de encycliek Rerum Novarum de plannen voor de katholieke sociale actie goed en sprak hij zich tegelijkertijd uit voor parlementaire actie.
TEKSTFRAGMENT Rerum Novarum: de basisprincipes
1. Klassenverzoening: De voornaamste dwaling in de sociale kwestie is het voor te stellen alsof de twee klassen geboren vijanden van elkaar zijn, als zou de natuur de rijken en de armen gewapend hebben voor een hardnekkig tweegevecht ... Zij hebben elkaar dringend nodig: het kapitaal kan niet bestaan zonder de arbeid, noch de arbeid zonder het kapitaal.
2. De uitwassen van het kapitalisme: Tijdens de voorbije eeuw werden de corporaties afgeschaft, zonder dat er in hun plaats andere vormen van beveiliging kwamen, ... zodat de arbeiders in weerloze afzondering aan de onsociale geest van de bezittende en aan de druk van een onbekommerde concurrentie overgeleverd waren. ... Uiteindelijk zijn het productieproces en bijna de hele handelsactiviteit in handen van weinige mensen terecht gekomen, ... die een grote massa bezitlozen in een bijna slaafse afhankelijkheid houdt... Voor alles wenst de kerk gezamenlijk overleg en de inspanning van alle bevolkingslagen, zodat de noden van de arbeiders zo goed mogelijk verholpen worden. Uiteindelijk is de kerk van mening dat tot dit doel het ingrijpen van de wetgeving en van de staatsmacht, vanzelfsprekend binnen bepaalde grenzen, beslist nodig is.
4. De verschillen met de sociaaldemocratie
De christendemocraten waren minder progressief dan de sociaaldemocraten. Ze hadden hun twijfels bij de voordelen van het algemeen stemrecht.
In landen, zoals België, waar de christendemocraten en de sociaaldemocraten sterk stonden, werden ze elkaars openlijke vijanden. In de ogen van de sociaaldemocraten konden de christendemocraten geen oprechte ontvoogding nastreven, omdat ze zich schaarden onder de vleugels van een conservatief instituut en omdat ze zwegen over de vrouwenemancipatie. In de ogen van de christendemocraten was de sociaaldemocratische ontvoogding dan weer niet de ware, omdat ze geen ruimte liet voor andere sociale groepen dan de arbeiders. De socialisten waren ook gekant tegen godsdienst.
De christendemocraten waren minder progressief dan de sociaaldemocraten. Ze hadden hun twijfels bij de voordelen van het algemeen stemrecht.
In landen, zoals België, waar de christendemocraten en de sociaaldemocraten sterk stonden, werden ze elkaars openlijke vijanden. In de ogen van de sociaaldemocraten konden de christendemocraten geen oprechte ontvoogding nastreven, omdat ze zich schaarden onder de vleugels van een conservatief instituut en omdat ze zwegen over de vrouwenemancipatie. In de ogen van de christendemocraten was de sociaaldemocratische ontvoogding dan weer niet de ware, omdat ze geen ruimte liet voor andere sociale groepen dan de arbeiders. De socialisten waren ook gekant tegen godsdienst.
5. Vragen:
1. Verklaar de term corporatisme in je eigen woorden.
2. Het corporatisme was antiliberaal en antisocialistisch van opzet. Verklaar.
3. Wat was het belang van de encycliek Rerum Novarum?
4. Wat zijn de verschillen tussen de sociaaldemocratie en de christen-democratie?
1. Verklaar de term corporatisme in je eigen woorden.
2. Het corporatisme was antiliberaal en antisocialistisch van opzet. Verklaar.
3. Wat was het belang van de encycliek Rerum Novarum?
4. Wat zijn de verschillen tussen de sociaaldemocratie en de christen-democratie?