Het Vroege Socialisme
Het vroege socialisme ontwikkelde zich vooral in Groot-Britannië en Frankrijk. Figuren zoals Saint-Simon, Charles Fourier en Robert Owen legden de inzichten vast die vanaf 1830 ook in de rest van Europa en in de Verenigde Staten invloed verwierven.
1. Kenmerken
De vroegste socialisten concentreerden zich op de kloof die bestond tussen arm en rijk. Volgens de vroegste socialisten was het kapitalisme de belangrijkste oorzaak van de groeiende kloof tussen arm en rijk. het kapitalisme buitte de arbeidersklasse uit. Het was te individualistisch. Dat individualisme kon het beste worden afgeremd door fabrieksbazen ertoe te brengen communes op te richten. Charles Fourier bedacht er de term 'Phalanstère' voor. Er werd druk geëxperimenteerd met leefgemeenschappen. Burgers, arbeiders en boeren zouden er niet alleen samen werken, maar ook samen wonen. Productiemiddelen zouden er geen privébezit zijn, maar eigendom van de gemeenschap. Afgewerkte producten zouden gelijk worden verdeeld.
2. Detailstudie Charles Fourier en Robert Owen
Het vroege socialisme ontwikkelde zich vooral in Groot-Britannië en Frankrijk. Figuren zoals Saint-Simon, Charles Fourier en Robert Owen legden de inzichten vast die vanaf 1830 ook in de rest van Europa en in de Verenigde Staten invloed verwierven.
1. Kenmerken
De vroegste socialisten concentreerden zich op de kloof die bestond tussen arm en rijk. Volgens de vroegste socialisten was het kapitalisme de belangrijkste oorzaak van de groeiende kloof tussen arm en rijk. het kapitalisme buitte de arbeidersklasse uit. Het was te individualistisch. Dat individualisme kon het beste worden afgeremd door fabrieksbazen ertoe te brengen communes op te richten. Charles Fourier bedacht er de term 'Phalanstère' voor. Er werd druk geëxperimenteerd met leefgemeenschappen. Burgers, arbeiders en boeren zouden er niet alleen samen werken, maar ook samen wonen. Productiemiddelen zouden er geen privébezit zijn, maar eigendom van de gemeenschap. Afgewerkte producten zouden gelijk worden verdeeld.
2. Detailstudie Charles Fourier en Robert Owen
A. Charles Fourier (1772-1837)
Charles Fourier was een Frans socialistisch theoreticus en filosoof.
Fouriers vader was een koopman die tijdens de Franse Revolutie al zijn bezittingen kwijtraakte. Om zelf in zijn levensonderhoud te voorzien startte Fourier een textielhandel in Lyon. Als handelaar reisde hij veel. Hij bezocht niet enkel Franse, maar ook Duitse, Nederlandse en Belgische steden. Op basis van zijn reizen was hij als geen ander in staat een beeld te schetsen van de heersende sociale omstandigheden.
Fourier vond dat de industriële revolutie niets dan ellende had meegebracht. Hij begon dan ook aan het schrijven van een nieuw wereldbeeld, zijn ideale samenleving.
Charles Fourier was een Frans socialistisch theoreticus en filosoof.
Fouriers vader was een koopman die tijdens de Franse Revolutie al zijn bezittingen kwijtraakte. Om zelf in zijn levensonderhoud te voorzien startte Fourier een textielhandel in Lyon. Als handelaar reisde hij veel. Hij bezocht niet enkel Franse, maar ook Duitse, Nederlandse en Belgische steden. Op basis van zijn reizen was hij als geen ander in staat een beeld te schetsen van de heersende sociale omstandigheden.
Fourier vond dat de industriële revolutie niets dan ellende had meegebracht. Hij begon dan ook aan het schrijven van een nieuw wereldbeeld, zijn ideale samenleving.
TEKSTFRAGMENT 1: Charles Fourier en zijn Phalanstères:
Fourier streeft naar gemeenschappen waar geproduceerd en geconsumeerd wordt. Waar mensen vrijwillig samen wonen en werken in vreugde. Deze gemeenschappen noemt hij Phalanstères, een combinatie van ‘phalanx’ en ‘monastère’. Phalantères zullen worden gebouwd in mooi, heuvelachtig gebied, naast stromend water en tussen rustgevende bossen. Ze zullen worden omgeven door 400 hectare, bewerkbaar veld met boerderijen en alleenstaande industriële gebouwen voor de productie van goederen. De phalantstère zelf zal een elegant paleis zijn, met de symmetrie van Versaille en welke kan tippen aan de mooiste kuuroorden. Er zullen drie niveaus zijn van 72 ramen elk, zeven grote binnenplaatsen met gebouwen van 5 verdiepingen en een belfort van 8 verdiepingen met een grote klok en een telegraaf om instructies door te geven aan de arbeiders verspreid over het platteland. Er zou een bibliotheek, een theater, een galerie voor tentoonstellingen, studieruimtes en een grote eetzaal zijn. Het was Fourier zelf die de plannen tekende voor zijn project dat hij noemde: Sociaal paleis opgedragen aan de mensheid.
Hier zouden 1620 mensen leven, 810 van elk geslacht overeenstemmend met de verschillende sets van het menselijk karakter. Volgens Fourier bestaan er zo een 12 soort passies, die allen bevredigd moeten worden. Hij trekt hieruit de conclusie: ‘Op het gebied van seksualiteit zal er totale vrijheid bestaan’. Een vrouw kan tegelijkertijd een ideale man voor haar kinderen, een goede echtgenoot en een favoriete compagnon hebben. De vrije uitoefening van de liefde.
Maaltijden zullen samen worden genuttigd maar indien gewenst kan men zich afzonderen. Er zullen steeds 7 menu’s beschikbaar zijn, voor elke smaak wat wils. Iedereen op de phalanstère werkt, maar het werk zal aantrekkelijk zijn. Ten eerste omdat het werk nooit langer zal duren dan 3 uren en ten tweede omdat iedereen het werk mag kiezen dat het beste overeenkomt met zijn of haar wensen. Het zal aangenaam werk zijn: tuinieren, kleine ambachten, bosbouw, veeteelt, bijen kweken, de visserij,… Tarwe zal er niet gekweekt worden. In Fouriers samenleving zal er geen brood gegeten worden. Hij geeft de voorkeur aan fruit en confituur.
Maar wie doet dan het vuile, walgelijke werk? Het antwoord is eenvoudig: kinderen hebben een bijzondere aanleg voor dit soort taken. Eenmaal uit de peutertuin zullen zij deze taken met plezier uitvoeren. Voor de overige vervelende taken zullen de arbeiders loon naar werk krijgen.
Fourier beoogt hier niet de gelijkheid van mensen. De phalanstère staat open voor arm en rijk die zullen onderverdeeld worden in 5 klassen. Zij zullen al dan niet, volgens hun middelen, grotere of kleinere appartementen betrekken. Ongelijkheid staat volgens Fourier in Gods plan maar hij biedt voor iedereen dezelfde voorzieningen onder hetzelfde dak. De phalanstère is gemaakt om zowel het hoofd als het hart te bekoren.
Fourier streeft naar gemeenschappen waar geproduceerd en geconsumeerd wordt. Waar mensen vrijwillig samen wonen en werken in vreugde. Deze gemeenschappen noemt hij Phalanstères, een combinatie van ‘phalanx’ en ‘monastère’. Phalantères zullen worden gebouwd in mooi, heuvelachtig gebied, naast stromend water en tussen rustgevende bossen. Ze zullen worden omgeven door 400 hectare, bewerkbaar veld met boerderijen en alleenstaande industriële gebouwen voor de productie van goederen. De phalantstère zelf zal een elegant paleis zijn, met de symmetrie van Versaille en welke kan tippen aan de mooiste kuuroorden. Er zullen drie niveaus zijn van 72 ramen elk, zeven grote binnenplaatsen met gebouwen van 5 verdiepingen en een belfort van 8 verdiepingen met een grote klok en een telegraaf om instructies door te geven aan de arbeiders verspreid over het platteland. Er zou een bibliotheek, een theater, een galerie voor tentoonstellingen, studieruimtes en een grote eetzaal zijn. Het was Fourier zelf die de plannen tekende voor zijn project dat hij noemde: Sociaal paleis opgedragen aan de mensheid.
Hier zouden 1620 mensen leven, 810 van elk geslacht overeenstemmend met de verschillende sets van het menselijk karakter. Volgens Fourier bestaan er zo een 12 soort passies, die allen bevredigd moeten worden. Hij trekt hieruit de conclusie: ‘Op het gebied van seksualiteit zal er totale vrijheid bestaan’. Een vrouw kan tegelijkertijd een ideale man voor haar kinderen, een goede echtgenoot en een favoriete compagnon hebben. De vrije uitoefening van de liefde.
Maaltijden zullen samen worden genuttigd maar indien gewenst kan men zich afzonderen. Er zullen steeds 7 menu’s beschikbaar zijn, voor elke smaak wat wils. Iedereen op de phalanstère werkt, maar het werk zal aantrekkelijk zijn. Ten eerste omdat het werk nooit langer zal duren dan 3 uren en ten tweede omdat iedereen het werk mag kiezen dat het beste overeenkomt met zijn of haar wensen. Het zal aangenaam werk zijn: tuinieren, kleine ambachten, bosbouw, veeteelt, bijen kweken, de visserij,… Tarwe zal er niet gekweekt worden. In Fouriers samenleving zal er geen brood gegeten worden. Hij geeft de voorkeur aan fruit en confituur.
Maar wie doet dan het vuile, walgelijke werk? Het antwoord is eenvoudig: kinderen hebben een bijzondere aanleg voor dit soort taken. Eenmaal uit de peutertuin zullen zij deze taken met plezier uitvoeren. Voor de overige vervelende taken zullen de arbeiders loon naar werk krijgen.
Fourier beoogt hier niet de gelijkheid van mensen. De phalanstère staat open voor arm en rijk die zullen onderverdeeld worden in 5 klassen. Zij zullen al dan niet, volgens hun middelen, grotere of kleinere appartementen betrekken. Ongelijkheid staat volgens Fourier in Gods plan maar hij biedt voor iedereen dezelfde voorzieningen onder hetzelfde dak. De phalanstère is gemaakt om zowel het hoofd als het hart te bekoren.
Inzichtsopdracht 1: Lees deze tekst en geef aan de hand van voorbeelden aan in welke mate het maatschappijbeeld van Fourier verschilde met de maatschappij waarin arbeiders leefden na de Industriële revolutie.
B. Robert Owen (1772-1837)
Robert Owen werd geboren in een gezin uit de Engelse middenklasse. Zijn ambitie werd al snel duidelijk, op zijn 21ste was hij immers al eigenaar van een kleine textielfabriek.
Toen hij 26 was trouwde hij met de dochter van een grote fabriekseigenaar in New Lanark. Hier werd hij geconfronteerd met de werkomstandigheden in een grote fabriek. Er werkten meer dan tweeduizend arbeiders in deze fabriek, ongeveer vijfhonderd arbeiders waren kinderen vanaf zes jaar. Iedereen werkte veertien uur per dag tegen een zeer laag loon. De arbeiders kwamen allen uit de laagste sociale klasse. Ze kregen geen opleiding of onderwijs en woonden in erbarmelijke omstandigheden. De confrontatie met deze mensonwaardige levens- en arbeidsomstandigheden stimuleerden Owen tot de ontwikkeling van socialistische ideeën.
Robert Owen werd geboren in een gezin uit de Engelse middenklasse. Zijn ambitie werd al snel duidelijk, op zijn 21ste was hij immers al eigenaar van een kleine textielfabriek.
Toen hij 26 was trouwde hij met de dochter van een grote fabriekseigenaar in New Lanark. Hier werd hij geconfronteerd met de werkomstandigheden in een grote fabriek. Er werkten meer dan tweeduizend arbeiders in deze fabriek, ongeveer vijfhonderd arbeiders waren kinderen vanaf zes jaar. Iedereen werkte veertien uur per dag tegen een zeer laag loon. De arbeiders kwamen allen uit de laagste sociale klasse. Ze kregen geen opleiding of onderwijs en woonden in erbarmelijke omstandigheden. De confrontatie met deze mensonwaardige levens- en arbeidsomstandigheden stimuleerden Owen tot de ontwikkeling van socialistische ideeën.
TEKSTFRAGMENT 2: Citaten Robert Owen
- '…Ik weet dat een samenleving kan worden gevormd zonder criminaliteit en armoede, met een betere gezondheid voor iedereen en met weinig ellende. Waar intelligentie en geluk in honderdvoud zijn toegenomen. Op dit moment zijn er geen obstakels behalve onwetendheid om deze samenleving universeel te maken…'
- 'De arbeiders worden onderdrukt op drie manieren:
1: Wanneer ze genegeerd worden in de kindertijd
2: Wanneer ze overwerkt zijn
3: Wanneer ze weinig betaald worden voor hun werk'
- 'Acht uur werk per dag is genoeg voor elk mens en zou, onder goede afspraken, voldoende moeten zijn om in voedsel, kleding, onderdak en alle benodigdheden om een comfortabel leven te leiden te voorzien. Voor de rest van zijn tijd heeft elk persoon recht op educatie, recreatie en voldoende slaap.'
- '…Daarom is het, in ieders belang, dat iedereen, vanaf de geboorte goed opgevoed moet worden, zowel fysiek als mentaal zodat het karakter van de samenleving kan verbeteren. Iedereen moet heilzaam worden tewerk gesteld, zowel fysiek als mentaal, zodat het maximum aan rijkdom kan worden bereikt en kennis kan worden opgedaan. Iedereen moet worden geplaatst in externe omstandigheden die de mogelijkheid bieden tot het grootste genot, het langste leven zodat de mens echt intelligent, moreel en gelukkig kan worden.'
- 'Vrouwen zullen niet langer de slaven zijn van mannen, noch er volledig afhankelijk van worden gemaakt. Ze zullen hun gelijken zijn in opleiding, rechten, privileges en persoonlijke vrijheid.'
- '…Ik weet dat een samenleving kan worden gevormd zonder criminaliteit en armoede, met een betere gezondheid voor iedereen en met weinig ellende. Waar intelligentie en geluk in honderdvoud zijn toegenomen. Op dit moment zijn er geen obstakels behalve onwetendheid om deze samenleving universeel te maken…'
- 'De arbeiders worden onderdrukt op drie manieren:
1: Wanneer ze genegeerd worden in de kindertijd
2: Wanneer ze overwerkt zijn
3: Wanneer ze weinig betaald worden voor hun werk'
- 'Acht uur werk per dag is genoeg voor elk mens en zou, onder goede afspraken, voldoende moeten zijn om in voedsel, kleding, onderdak en alle benodigdheden om een comfortabel leven te leiden te voorzien. Voor de rest van zijn tijd heeft elk persoon recht op educatie, recreatie en voldoende slaap.'
- '…Daarom is het, in ieders belang, dat iedereen, vanaf de geboorte goed opgevoed moet worden, zowel fysiek als mentaal zodat het karakter van de samenleving kan verbeteren. Iedereen moet heilzaam worden tewerk gesteld, zowel fysiek als mentaal, zodat het maximum aan rijkdom kan worden bereikt en kennis kan worden opgedaan. Iedereen moet worden geplaatst in externe omstandigheden die de mogelijkheid bieden tot het grootste genot, het langste leven zodat de mens echt intelligent, moreel en gelukkig kan worden.'
- 'Vrouwen zullen niet langer de slaven zijn van mannen, noch er volledig afhankelijk van worden gemaakt. Ze zullen hun gelijken zijn in opleiding, rechten, privileges en persoonlijke vrijheid.'
Inzichtsopdracht 2: Haal uit deze citaten van Robert Owen de elementen waarin hij verschilde van de doorsnee fabrieksbaas uit zijn tijd.
Inzichtsopdracht 3: We hebben nu de visie van twee vroege socialisten behandeld. Als jullie nu mochten kiezen voor welke baas zouden jullie willen werken? Waarom?
Zoekopdracht 1: Met Robert Owen en Charles Fourier haalden we respectievelijk een voorbeeld uit Engeland en Frankrijk aan. Zoek een voorbeeld van het vroege socialisme in België.
Inzichtsopdracht 3: We hebben nu de visie van twee vroege socialisten behandeld. Als jullie nu mochten kiezen voor welke baas zouden jullie willen werken? Waarom?
Zoekopdracht 1: Met Robert Owen en Charles Fourier haalden we respectievelijk een voorbeeld uit Engeland en Frankrijk aan. Zoek een voorbeeld van het vroege socialisme in België.
3. Vragen:
1. Wat was volgens de vroege socialisten de belangrijkste oorzaak voor de kloof tussen arm en rijk? Waarom?
2. Wat stelden de vroege socialisten voor als oplossing voor de kloof tussen arm en rijk?
1. Wat was volgens de vroege socialisten de belangrijkste oorzaak voor de kloof tussen arm en rijk? Waarom?
2. Wat stelden de vroege socialisten voor als oplossing voor de kloof tussen arm en rijk?